در اسلام، طب سرآمد تمام دانش های بشری است، زیرا فلسفه علوم دیگر، بهره وری انسان ها از مواهب و نعمت های زندگی است. اگر سلامتی در کار نباشد انسان چگونه می تواند از این مواهب بهره ببرد. حرفه طبابت از آن رو که با جان، ناموس و اسرار زندگی مردم سر و کار دارد، علاوه بر مقرّرات اسلامی و قانونی در همه حرفه ها دارای آداب و احکام ویژه ای است که رعایت آن برای طبیب به ویژه طبیب مسلمان، لازم و ضروری است. در این مقاله اشاره ای کوتاه به مهم ترین حقوق، وجایب، اصول اخلاقی و تخلفات و جرایم مرتبط با طبابت خواهيم داشت.
طبابت: طب دانشى است که به وسیله آن مى توان بر کیفیات تن و بادی بدن آدمى آگاهى یافت. هدف آن حفظ تندرستى در موقع سلامت و اعاده آن به هنگام بیمارى است.[1]
طبیب: در بند 2 ماده 3 قانون طب عدلی، طبیب چنین تعریف گردیده است: «شخصی است که دارای سند فراغت تحصیلی در رشته طب (دیپلوم طبی) از مؤسسات تحصیلی داخلی یا خارجی کشور باشد».[2]
فعالیت های طبی
در مورد فعالیت های طبی ماده 9 قانون صحت عامه چنین صراحت دارد:
- اجازه فعالیت در ساحه طبابت و دواسازی در جمهوری اسلامی افغانستان برای اشخاصی داده می شود که دارای اسناد تحصیلی، اهلیت و کفایت در رشته های اختصاصی مربوط بوده، جواز نامه وزارت صحت عامه را در دست داشته باشند.
- طبیبان و دواسازان خارجی مقیم جمهوری اسلامی افغانستان در صورت ضرورت صرف به اجازه وزارت صحت عامه در رشته های اختصاصی شان با رعایت احکام قوانین نافذه کشور استخدام شده می توانند.[3]
حقوق طبیب
طبق صراحت مواد (12،9و13 ) قانون صحت عامه، حقوق طبیب قرار ذیل اند:
- حق برخورداری از جواز فعالیت.[4]
- حق ارتقای سطح دانش:در بند (2) ماده 12 قانون صحت عامه، وزارت صحت عامه مکلف به فراهم سازی امکانات و شرایط لازم برای ارتقای سطح دانش مسلکی کارکنان طبی گردیده است و ماده مذکور در مورد چنین صراحت دارد: «وزارت صحت عامه مکلف است، جهت ارتقای سطح دانش مسلکی کارکنان طبی مربوط شرایط و امکانات لازم را فراهم نماید».[5]
- همکاری ادارات و اشخاص با طبیب:ادارات دولتی و غیر دولتی و سایر اتباع کشور مکلف اند با در نظرداشت امکانات دست داشته، کارکنان طبی را در جهت انجام وظایف اختصاصی شان همکاری نماید.[6]
مکلفیت های طبیب
به اساس صراحت قانون صحت عامه و قانون ادویه مکلفیت های طبیب قرار ذیل اند:
- حفظ اسرار:به اساس صراحت ماده (10) قانون صحت عامه، طبیبان و سایر کارکنان طبی مکلف اند اسرار طبابت را حفظ نمایند.[7]
- عرضه کمک های اولیه طبی: عرضه خدمات صحی برای آسیب دیدگان حوادث غیر مترقبه و اشخاصی که وضع آنها ایجاب کمک های عاجل را می نماید، از طرف نزدیکترین موسسه صحی بدون در نظر داشت تبعیض و مراعات اولویت مریضان صورت می گیرد.[8]
- ارتقای سطح دانش مسلکی:طبق بند(1) ماده (12) کارکنان طبی و دواسازی مکلف اند به صورت متداوم دانش مسلکی و اختصاصی خود را ارتقاء دهند.[9]
تجویز ادویه (تجویز ادویه مجاز و عدم استفاده از ادویه غیر مجاز):طبیبان و دواسازان، حین اجرای وظیفه در امور وقایه، تشخیص و معالجه امراض از مواد دوایی استفاده نموده می توانند که شامل لست ادویه مجاز باشد.[10] طبیب نمی تواند ادویه را که شامل لست ادویه مجاز نباشد، به مریض تجویز. توصیه نماید.[11]
ادویة مجازدر قانون ادویه چنین تعریف گردیده است:«ادویه مجاز عبارت از ادویة مؤثر،مصئون و با کیفیتی است که حد اکثر نیارمندی های صحی را مرفوع نماید».[12]
نسخه:
ورقة مطبوعی است که در آن تجویز تحریری طبیب به منظور تهیه و توزیع ادویه به مسؤول فنی داده می شود.[13]
مشخصات نسخه: نسخه دارای نکات ذیل می باشد:
- اسم و آدرس طبیب (کلیشة رسمی).
- 2 – اسم، سن و جنس مریض.
- تاریخ تحریر نسخه.
- نام دوا و شکل دوائی آن، مقدار مادة مؤثر در فی واحد شکل دوایی و یا فی واحد حجم و مقدار مجموعی.
- در صورت ضرورت هدایات تحریری برای مسؤول فنی دواخانه.
- هدایات و معلومات ضروری به شمول چگونگی استفادة ادویه به شکل واضح و قابل فهم برای مریض.
- تشخیص مریض.
- امضای طبیب معالج.[14]
طرز تحریر نسخه:
- طبیب مکلف است، نسخه را به صورت خوانا و واضح با حروف لاتین، طور علیحده و برجسته تحریر و از نوشتن مخفف و نوشتن نسخه های قسدی و شفری خودداری نماید.
- طبیب می تواند که در پهلوی نام جنریک که به حروف لاتین نوشته می شود، در داخل قوس نام تجارتی را نیز بنویسد.
- طبیب مکلف است در مورد ترکیب و عوارض جانبی ادویه تجویز شده، به مریض معلومات ارایه نماید.
- ادویه ای که در ترکیب آن الکول موجود باشد، صرفا به منظور تداوی مؤثر و ناگزیر، طبق هدایت طبیب حاذق تجویز می گردد.[15]
نسخه خریداری:
طبیب مؤظف نمی تواند برای مریض داخل بستر شفاخانة دولتی ادویة را که از طرف دولت طور مجانی توزیع می گردد، نسخة خریداری تجویز نماید.[16]
- عدم فروش ادویه در معاینه خانه: به اساس صراحت ماده 26 قانون ادویه، طبیب حق فروش و توزیع ادویه را در معاینه خانة شخصی ندارد.[17]
- مکلفیت های طبیب در عملیات جراحی: از جمله مکلفیت های طبیب در عملیات جراحی اخد موافقة عملیات جراحی می باشد، در مورد قانون صحت عامه چنین صراحت دارد: «عملیات جراحی و کاربرد میتود های تشخیص مغلق به منظور تشخیص و معالجه، بعد از موافقة کتبی مریضان و در صورتی که مریض به سن قانونی خویش نرسیده یا به امراض عقلی مبتلا باشد، به موافقة والدین، اقارب یا قایم مقام قانونی آنها در اسرع وقت صورت می گیرد. در وقایع عاجل که تأخير در تشخیص و تداوی، حیات مریض را به خطر مواجه می سازد و اخذ موافقة والدین، قایم مقام قانونی یا اقارب وی میسر نباشد، عملیات جراحی بعد از تصویب تحریری هیئت طبیبان معالج بدون موافقة مریض صورت گرفته می تواند».[18]
اخلاق طبابت:
اخلاق طبابت مجموعه‌ای از ارزش ها است که بر روابط طبیب و مریض حاکم است.[19]
بر طبیب لازم است که در کار خود صادق بوده و به مکارم اخلاق آراسته باشد، به استادان خود احترام نماید و از کتمان علم خود داری نماید، از سعی و تلاش دیگران قدردانی کرده و در مورد آن خود را به نادانی نزند.
و از همه چیز هایی که سبب بی احترامی مسلک در داخل و یا خارج از محل وظیفه می گردد جداً اجتناب نماید.[20]
ارکان اخلاق طبابت: اساسات اخلاق طبی است که شامل خود مختاری مریض Patient Autonomy))، احسان نمودن (Beneficence)، ضرر نرساندن (Non Maleficence) و عدالت (Justice) می باشد.[21]
اهمیت و ارزش نظریه طبیب در موضوعات حقوقی
مراقبت و نظارت: طبق صراحت ماده 7 قانون صحت عامه وزارت صحت عامه مکلف به مراقبت از عرضة خدمات طبی گردیده و در مورد چنین صراحت دارد: «وزارت صحت عامه پیشبرد برنامه های سایر ادارات دولتی و سازمان های صحی غیر دولتی و سکتور خصوصی را از نظر عرضة سالم خدمات وقایوی و معالجوی و جلوگیری از امراض ساری و انتانی در کشور مراقبت می نماید».[22]
- شیوه نظارت: نظارت شفاخانه ها و سیستم صحی را شورای طبی افغانستان به عهده دارد که این نظارت مستقیم و بی طرفانه می باشد.[23]
- ستندردهای آموزشی، اخلاقی، صلاحیت کاررایی، رفتار قراردادی.
- نظارت بر اجرای ستندردها
- مداخله برای تطبیق دوباره ستندردها
تخلفات و جرایم طبیب و تادیب و مجازات طبیب
- امتناع موظف طبی از تداوی:
(1) هرگاه موسسه صحی یا موظف طبی حین انجام وظیفه از تداوی مریض امتناع ورزد در صورت وقوع زیان جسمی یا روانی، مرتکب علاوه به جبران خساره، به مجازات جرم مرتکبه مندرج این قانون نیز محکوم می گردد.
(2) هرگاه موسسه صحی یا موظف طبی مربوط حین ضرورت از همکاری با متخصص طب عدلی امتناع ورزد، به جزای نقدی از پنج هزار تا پانزده هزار افغانی محکوم می گردد.[24]
- بی دقتی، بی احتیاطی یا عدم رعایت مقررات طبی توسط موظف طبی:
هرگاه موظف طبی در تشخیص یا تداوی مریض به اثر غفلت، بی احتیاطی یا عدم رعایت مقررات طبی مرتکب چنان خطاء (عمل) شود كه از اثر آن به مریض زیان جسمی یا روانی وارد گردد، به مجازات جرم خطاء مندرج این قانون محکوم می گردد.[25]
- سرایت امراض به دیگران:
- شخص در صورت ارتکاب یا امتناع از اعمال ذیل که منجر به سرایت امراض به دیگران گردد، به حبس قصیر، محکوم می گردد:
- عدم ایجاد سیستم رد یابی.
- عدم رعایت حفط الصحه مواد غذایی.
- عدم رعایت مقرره ها، طرز العمل ها و ستندردها.
- عدم رعایت تدابیر مصونیت غذایی.
- عدم رعایت اخطار.
- تولید، تهیه، تورید، ذخیره، صدور، توزیع و فروش مواد غذایی غیر صحی.
- خرید مواد غذایی غیر صحی به مقصد فروش مجدد آن.
- نشر اعلان فریبنده و گمراه کننده.
- عالیت غیر قانونی.
- هرگاه ارتکاب جرایم مندرج فقره (1) این ماده سبب مرگ انسان گردد، مرتکب به حبس طویل، محکوم می گردد.
- شخصی که مواد غذایی حرام را تولید، تورید، صدور، توزیع، فروش یا به مقصد فروش خریداری نماید، به حد اکثر حبس متوسط، محکوم می گردد.[26]
- غفلت و تخلف از اصول وظیفوی:
هرگاه کارکن طب حیوانی در اجرای وظیفه اهمال و غفلت ورزد و در نتیجه این اهمال و غفلت به حیوان های تحت تداوی شان صدمه وارد شود، به جزای نقدی از پنچ هزار افغانی تا ده هزار افغانی محکوم می گردد.[27]
- افشای اسرار توسط طبیب و مجازات آن:
شخصی که به حکم وظیفه، کسب، پیشه، صنعت، فن و یا به لحاظ طبیعت کار خود به سری از اسرار، علم حاصل نماید و آن را در غیر از حالات مصرحه قانونی افشاء نماید، یا آن را به منفعت خود یا شخص دیگری استعمال کند، مرتکب جرم افشای اسرار شناخته شده، به حبس قصیر یا جزای نقدی از سی هزار تا شصت هزار افغانی محکوم می گردد.[28]
به اساس صراحت ماده 631 کود جزا تعقیب عدلی مرتکب افشای اسرار منوط به شکایت متضرر می باشد.[29]
- استفاده از دواخانه به حیث معاینه خانه:
هرگاه طبیب از دواخانه به حیث معاینه خانه استفاده نماید، با مالک دواخانه و طبیب طور ذیل برخورد صورت می گیرد:
- مرتبه اول، توصیه.
- مرتبه دوم، اخطار کتبی.
- مرتبه سوم، تحصیل مبلغ دو هزار (2000)افغانی از هر یک.
- مرتبه چهارم، تحصیل مبلغ سه هزار (3000) افغانی از هر یک.
- مرتبه پنجم، تعلیق جواز فعالیت دواخانه حسب احوال الی مدت یک سال.[30]
نتیجه:
- طبیب باید در کار خود صادق بوده و به مکارم اخلاقی آراسته باشد.
- جلوه گاه كرامت اخلاقي در دنياي طبابت در مرحله حساس و سرنوشت ساز برخورد طبیب با بيمار است.
- طبیب متخصص، اگر در انجام وظیفه خود، کوتاهی کند و این کوتاهی به فساد بینجامد، ضامن خواهد بود.
پیشنهادات:
- برای میعاری سازی، بهبود کیفیت و تنظیم خدمات طبی در کشور لازم است تا از حقوق تخصصی اطباء حمایت صورت گیرد.
- با ایجاد و تاسیس مراکز صحی در نقاط مختلف کشور تعداد مراکز صحی افزایش داده شود تا بدینوسیله تا مشکلات صحی مردم حل گردیده و در ضمن فرصت های شغلی بیشتر برای اطباء به میان آید و در کل سطح کیفیت خدمات طبی بالا رود
- وسایل و تجهیزات طبی مدرن در اختیار شفاخانه ها قرار داده شود تا اطباء بتوانند در زمینه های مختلف تحقیقی و عملی فعالیت نمایند، در نتیجه سطح توریست درمانی (سفر برای معالجه به خارج از کشور)کاهش یابد.
- تدویر ورکشاپ ها و سیمینار ها جهت بهبود تحصیلات طبی و مسلکی سازی اطباء.
سوالات:
- طبابت چیست و چه مفهومی را افاده می نماید؛ و طبیب متخصص به چه کسی گفته می شود؟
- در قوانین داخلی افغانستان، اعلامیه ها و مقرره ها، اطباء از کدام حقوق برخوردار اند؟
- به اساس قوانین داخلی افغانستان، اعلامیه ها و مقرره ها وجایب اطباء کدام ها اند؟
- کدام نهاد در افغانستان مسئولیت نظارت از عرضة خدمات طبی را داشته و شیوة نظارت آن چگونه است؟
- اخلاق طبابت چیست؟ چه مفهومی را افاده می نماید؟ و ارکان اخلاق طبابت کدام موارد را شامل می گردد؟
- نتیجه گیری شما از بحث در خصوص حقوق و وجایب اطباء در قوانین و مقررات افغانستان چیست؟
- پیشنهادات شما برای بهبود عرضة خدمات طبی چیست؟
[2]-قانون طب عدلی، بند (2) ماده 3، تاریخ نشر: (5) حوت سال 1385، نمبر مسلسل (916).
[3] – قانون صحت عامه ماده9، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[4] – قانون صحت عامه ماده9، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[5] – قانون صحت عامه ماده 12، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[6] – قانون صحت عامه ماده 13، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[7] – قانون صحت عامه ماده 10، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[8] – قانون صحت عامه ماده 18، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[9] – قانون صحت عامه ماده 12، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[10] – قانون صحت عامه ماده 19، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[11] – قانون ادویه ماده 29، تاریخ نشر: (29) عقرب سال 1387، نمبر مسلسل: (936).
[12] – قانون ادویه بند (3) ماده 2 ، تاریخ نشر: (29) عقرب سال 1387، نمبر مسلسل: (936).
[13] – قانون ادویه بند (27) ماده 2، تاریخ نشر: (29) عقرب سال 1387، نمبر مسلسل: (936).
[14] – قانون ادویه ماده 31، تاریخ نشر: (29) عقرب سال 1387، نمبر مسلسل: (936).
[15] – قانون ادویه ماده 30، تاریخ نشر: (29) عقرب سال 1387، نمبر مسلسل: (936).
[16] – قانون ادویه ماده 25، تاریخ نشر: (29) عقرب سال 1387، نمبر مسلسل: (936).
[17] – قانون ادویه ماده 26، تاریخ نشر: (29) عقرب سال 1387، نمبر مسلسل: (936).
[18] – قانون صحت عامه ماده 20، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[19] – پزشک با اخلاق کیست؟ https://www.linkedin.com
[20] – منشور اسلامی جهانی اخلاق طبابت و صحت، پوهنتون طبی کابل، سال 1394 https://kums.edu.af-
[21] – مقررة اخلاق طبابت، بند(3) ماده 3، تاریخ نشر:20 میزان سال 1399، نمبر مسلسل 1387.
[22] – قانون صحت عامه ماده 7، تاریخ نشر: (28) جدی سال 1385، نمبرمسلسل (16838).
[23]– مصاحبه با نسرین اوریاخیل رئیس شورای طبی افغانستان توسط حسین احمدی ۱۹ میزان سال ۱۳۹۹ https://nimrokhmedia.com
[24] – کود جزا، ماده 888 ، تاریخ نشر: (25) ثور سال 1396، نمبر مسلسل:1260.
[25] – کود جزا، ماده 889، تاریخ نشر: (25) ثور سال 1396، نمبر مسلسل:1260.
[26] – کود جزا، ماده 891، تاریخ نشر: (25) ثور سال 1396، نمبر مسلسل:1260.
[27] – کود جزا، ماده 892 ، تاریخ نشر: (25) ثور سال 1396، نمبر مسلسل:1260.
[28] – کود جزا، ماده 627، تاریخ نشر: (25) ثور سال 1396، نمبر مسلسل:1260.
[29] – کود جزا، ماده 631 ، تاریخ نشر: (25) ثور سال 1396، نمبر مسلسل:1260.
[30] – مقررۀ دواخانه، تاریخ نشر: (5) حوت سال 1385. هـ.ش نمبر مسلسل: (916).
